Met de recente onthullingen omtrent Charlotte Dujardin, zet het Olympische motto 'Citius, Altius, Fortius' (Sneller, Hoger, Sterker) behoorlijk aan het denken. Want ongeacht wat er de afgelopen dagen gebeurd is, ook de komende twee weken hopen we op topprestaties, misschien zelfs op een nieuwe record… Maar dat jagen naar topprestaties, wat is het gevolg?
De wetenschapper Daniel Pauly beschreef in 1995 het ‘shifting baseline syndrome’ in zijn onderzoek naar visserijbeheer. Hem viel op dat wanneer experts visbestanden gingen beoordelen, ze de staat aan het begin van hun eigen carriere als referentiekader gebruikten, in plaats van de oorspronkelijke, onaangestaste visbestanden. Zo werden grote achteruitgangen in ecosystemen over lange tijd gemaskeerd, en verschoof de standaard van wat als normaal beschouwd werd in de loop van de tijd.
Sneller, hoger, sterker – spectaculairder
Het lijkt erop dat het shifting baseline syndroom ook in de paardenwereld zijn intrede heeft gehouden. Sneller, hoger, sterker – spectaculairder – is de norm geworden. In ieder geval lijkt het daarop. Want je hoeft je social media kanaal slechts te openen, en je ziet de een na de andere combinatie op de top van hun kunnen presteren. Zo lijkt het alsof iedereen alleen maar beter aan het worden is.
Echter, de ‘availability bias’, of de beschikbaarheidsheuristiek, is een trucje van onze hersenen die ons laat geloven dat hetgeen wij het vaakst zien, een daadwerkelijke afspiegeling van de waarheid is. En als je bij de groep wilt blijven horen, probeer je aan deze nieuwe standaarden te voldoen. Bewust, maar heel vaak ook onbewust.
Een andere manier van trainen
En dan komt er een dag dat je voor het eerst een manier van trainen gebruikt die je nog nooit eerder hebt toegepast. Misschien per ongeluk, misschien uit frustratie of misschien omdat je de trainingsgrenzen wilde verleggen. Mogelijk besef je al op dat moment dat het eigenlijk niet bij jouw gebruikelijke manier van trainen hoort, maar, zo redeneer je, je doet het slechts die ene keer. En één keer is géén keer, dus zoveel kwaad zal het niet doen.
Maar ineens brengt je deze nieuwe aanpak een stukje dichter bij het gewenste resultaat. Wellicht krijg je ook nog positief commentaar vanuit je directe omgeving. “Wow, wat loopt hij goed vandaag!” of “Wat knap dat je blijft doorzetten”. Dit soort commentaar laat ongemakken of twijfels even naar de achtergrond verschuiven. Positieve bekrachtiging werkt namelijk niet alleen bij paarden. Bij mensen heeft het net zo veel effect.
Mentaal ongemak
Alsnog kan het best dat je mentaal ongemak ervaart. Het ‘schuurt’ een beetje. Dit noemen we ‘cognitieve dissonantie’, en deze treedt op wanneer je geconfronteerd wordt met tegenstrijdige overtuigingen, waarden of ideeën.
Bijvoorbeeld wanneer duidelijk wordt dat iemand die lange tijd jouw grote voorbeeld is geweest, niet aan die voorbeeldfunctie blijkt te kunnen voldoen.
Voor de mens voelt dit alles behalve fijn. Het kost teveel mentale energie, die toch al beperkt is. Wat te doen? Volgens de regels van de cognitieve consistentietheorie doen we er vervolgens alles aan om het ongemak in ons hoofd zo snel mogelijk te herstellen. We willen er weer een ‘kloppend verhaal’ van maken, en gaan op zoek naar bewijs dat wij het toch wel goed hadden en omgeven ons – fysiek en virtueel – met gelijkgezinden.
Conformation bias
De beroemd-befaamde algoritmes van social media helpen een handje mee door ons posts te laten zien die hetgeen bevestigen dat wij wilden horen. Dit wordt trouwens ook confirmation bias – bevestigingsvooroordeel – genoemd. We gaan steeds meer op zoek naar de informatie die onze – nieuwe of bestaande – overtuigingen of verwachtingen bevestigt, terwijl we informatie die deze overtuigingen tegenspreekt, negeren of bagatelliseren.
Een nieuwe ‘baseline’
Zo ontstaat er geleidelijk aan een nieuwe ‘baseline’, zowel wat betreft prestaties als ook wat er wordt gedoogd op de weg ernaar toe. Dit gebeurt sluipend, vaker dan niet zonder kwade opzet. Maar gewoon omdat onze hersenen helaas niet zo rationeel, objectief en steevast zijn als wij zouden willen.
Verschuiving van normen en waarden
Als wij ons dat maar realiseren, en op tijd nagaan of we de verschuiving van normen en waarden, ook zijn ze nog zo klein, kunnen accepteren. Op het moment dat wij hier alert op blijven, kunnen we bijtijds ingrijpen en ervoor zorgen dat wij niet inboeten op de fundamentele principes van paardenwelzijn.
Citius, Altius, Fortius – Communiter
In 2021 is het Olympische motto uitgebreid naar “Citius, Altius, Fortius – Communiter” (Sneller, Hoger, Sterker – Samen). Het herinnert ons eraan dat topprestaties en vooruitgang samen moeten gaan met collectieve verantwoordelijkheid en samenwerking.
Samen kunnen we ervoor zorgen dat de normen in de paardensport blijven voldoen aan de hoogste ethische en welzijnsstandaarden.
Inga Wolframm
Lector duurzame paardenhouderij en paardensport Hogeschool Van Hall Larenstein
Een veelzeggend voorbeeld van deze verschuiving van waarden is het verwijderen van het oude art. 401 Object and General Principles of Dressage uit de FEI dressage rules.
Een codificatie van de verloedering in de dressuurwereld.
Door het verwijderen van deze principes is het fundament van de Rijkunst losgelaten. En dan kan iedereen er z’n eigen mening op na gaan houden.
Een zeer slechte zaak!
Het oude 401 moet weer DE leidraad worden van alles wat de FEI op dressuur gebied onderneemt.